Ayurvedisch eten: geen ‘ver-van-mijn-bed show’

Gezond zijn en veel energie hebben heeft veel te maken met een gezonde levensstijl. Maar moet je dan dagelijks aan de rauwkost en nooit meer snoepen? Nee! Volgens de Ayurvedische manier van eten is wat goed is voor de een juist slecht voor de ander. Eten wat bij je past dus! Op deze website kun je de test doen: welk dosha type ben je?

Ontbijten met een sloot koffie, tussendoor vettigs en zoets snacken en ’s avonds een ‘makkelijke’ maaltijd van de magnetron in de mond schuiven. Eten is voor velen van ons een onbewuste handeling geworden. Uit gewoonte en gemakzucht staan we er zelden bij stil dat kant en klaar voedsel en onze gehaaste manier van eten de gezondheid serieus ondermijnen.

We zijn wat we eten

In Europa lijdt al ruim 10% van de volwassen bevolking aan diabetes. Daarnaast zijn we hard op weg om de U.S.A. te volgen als het gaat om de dikste mensen op aarde. Ook hier grijpt obesitas als een epidemie om zich heen. Gelukkig besteden steeds meer mensen aandacht aan een gezonde levensstijl. Velen steken hun licht op in het Oosten, waar men ons qua voeding nog het een en ander kan leren. De Ayurvedische manier bijvoorbeeld. Het blijkt geen ‘Ver van mijn bed show’ want deze voedingsleer heeft veel gemeen met de richtlijnen zoals we die kennen van Westerse voedingsdeskundigen. Ook zij pleiten voor genoeg lichaamsbeweging, minder zoet, vet en zout eten en aandacht besteden aan het eten. Daarom is de Ayurvedische denkwijze voor ons gemakkelijk toepasbaar en inspirerend bovendien. Het kan zelfs helpen bij eetproblemen of overgewicht. En je krijgt er een enorme stoot energie van!

Wat is Ayurveda?

Het woord is een samenstelling van het woord āyus wat ‘leven’ of ‘levensprincipe’ betekent. En het woord veda, wat refereert aan een kennissysteem. Ayurveda kun je daarom vertalen met ‘kennis van het leven’. Deze Indiaase gezondheidsleer gaat ervan uit dat alles in het leven – de mens, de omgeving en de voeding – bestaat uit de vijf natuur elementen, aarde, water, vuur, lucht en ether. Deze komen samen in de drie bio-energieën: Vata, Pitta en Kapha. Ook wel de Tridosha genaamd. Met een tamelijk simpele test – het beantwoorden van vragen – kom je erachter welke ‘dosha’ bij jou dominant is.  Dit gegeven bepaalt voor een belangrijk deel welke voeding en drank je liever wel, of liever niet tot je kunt nemen. Balans het codewoord waar het in de Ayurveda allemaal om draait, daarom worden geen voedingsmiddelen – behalve koffie en alcohol – strikt verboden.

Altijd vers

De leer kent honderden kruiden en specifieke eetrichtlijnen voor verschillende typen mensen, en volgens de Ayurveda kun je sommige voedselgroepen liever niet in combinatie eten. Maar de belangrijkste algemene voedingstips zijn: eet altijd vers, warm en goed te verteren voedsel. Eet op een lege maag, dus alleen als je werkelijk honger hebt en met mate. Je hoeveelheid eten zou per maaltijd tussen twee samengevouwen handen moeten passen. Te snel en zonder aandacht eten is bovendien ‘not done’. Voor iedereen die graag eet: volgens de Ayurveda is het de bedoeling dat voedsel altijd lekker is!
Check je balans
Natuurlijk kun je de test doen die je op Internet kunt vinden, of naar een Ayurvedische arts gaan. Maar met deze checklist krijg je zelf wel een indicatie over welke dosha bij jou uit balans is:
Je weet dat je Vata-energie uit balans is als: je honger hebt op willekeurige momenten en geneigd bent om maaltijden over te slaan. Teveel Vata uit zich in impulsiviteit, emotionele uitbarstingen, verlies van concentratie, rusteloosheid en een slechte eetlust. Volgens de Ayurveda wordt het veroorzaakt door stress, spanning, lichamelijke uitputting, verslaving, te weinig slaap en emotioneel lijden. Ook te veel koud, rauw of gedroogd voedsel kan leiden tot een overvloed aan Vata.
Je Pitta energie is uit balans als: je stipt volgens de klok leeft en een hekel hebt aan tijdverspilling. Je voelt je heetgebakerd, kwaad, geïrriteerd, ongeduldig en je hebt last van driftuitbarstingen. Met een Pitta-disbalans voel je je volgens de Ayurveda vaak uitgehongerd en je kunt heel boos worden als het eten te laat klaar is. Pitta ontstaat uit onderdrukte kwaadheid, frustratie of wrok, maar ook uit moeheid en stress. Het is dan zaak om te minderen met scherp gekruide, zure, vette, gebakken of gezouten voedsel. Voor deze mensen is alcohol en koffie extra slecht.
Je Kapha energie is uit evenwicht als: je ’s morgens extreem veel moeite hebt met opstaan, besluiteloosheid bent en enorm trek in koffie hebt. Je voelt je suf, mat, verdoofd of zelfs depressief . Volgens de Ayurveda zoeken mensen met teveel Kapha emotionele troost in eten waardoor ze dik kunnen worden. Teveel Kapha kan ontstaan door terugtrekkingsgedrag na stress en spanning, depressieve gevoelens, het binnenhouden van emoties, onzekerheid, te veel slaap en door zware voeding met te veel suiker, zout, vet en ook gebakken voedsel. Volgens de Ayurveda is het bij teveel Kapha energie zaak om minder suiker, vet en zout te eten en meer te bewegen.

De zes smaken

Veel Ayurvedische recepten zijn toegespitst op de Indiaase keuken, maar zijn ook heel goed te integreren met de Westerse. Deze zes smaken komen allemaal op een uitgebalanceerde manier in een Ayurvedisch dieet voor. Hier zie je wat ze voor je dosha kunnen doen:
1. Zoet (werkt kalmerend bij teveel Vata en Pitta, verhoogt Kapha)

Werking: verkoelend
Je haalt het uit: fruit met veel natuurlijke suikers zoals perziken, pruimen, druiven, meloenen en sinaasappels. Ook: zoete aardappels, wortels en bietjes, melk, boter en hele granen zoals rijst en volkorenbrood en kruiden als basilicum, pepermunt en venkel.
Wat doet het voor je: Zoet is de smaak van plezier. Het maakt dat we ons comfortabel en tevreden voelen.
Een teveel aan zoet: brengt de Kapha uit balans wat zich uit in vetzucht, luiheid, verkoudheden, teveel slapen, verlies van eetlust, hoest en diabetes. De Ayurveda raad het gebruik van witte suikers die we vinden in snoep en koekjes erg af: daarin zitten namelijk ook veel E-nummers, kleur- en smaakstoffen.

2. Zuur: (werkt kalmerend voor Vata en verhoogt Pitta en Kapha)
Werking: verhittend
Je haalt het uit: yoghurt, azijn, kaas, zure room, groene druiven, citroenen en andere citrusvruchten, misosoep en uit kruiden zoals koriander en karwij.
Wat het o.a. voor je doet: Zure voeding creëert een gevoel van avontuurlijkheid, het stimuleert eetlust en scherpt de zinnen.
Een teveel zuur veroorzaakt: een dorstig gevoel, gevoelige tanden, maagzweren, jeuk en irritatie.

3. Zout (werkt kalmerend voor Vata, en verhogend voor Pitta en Kapha)
Werking: verhittend
Je haalt het uit: alle soorten zout, zeezout, bergzout, keukenzout, kelp en zeewier.
Wat het voor je doet: Zout werkt vochtvasthoudend en helpt de spijsvertering en speekselvorming.
Teveel zout kan zorgen voor: huidproblemen zoals puistjes en rimpels, uitslag, vroegtijdig veroudering, grijze haren en allerlei ontstekingen.

4. Scherp (werkt kalmerend op Pitta en Kapha, verhogend op Vata)
Werking: verhittend.
Je haalt het uit: uien, radijs, chili, gember, knoflook, peper, mosterd.
Wat het voor je doet: Het stimuleert eetlust en verbeterd de spijsvertering. Het zorgt voor mentale zuiverheid en helpt tegen Kapha-disbalans zoals vetzucht, luiheid en vocht vast houden. Het is bovendien goed voor de bloedsomloop, antibacterieel en bloedzuiverend.
Teveel scherp kan zorgen voor: zwakte, branderige gevoelens in het lijf, zweten, duizeligheid en maagzweren.

5. Bitter (werkt kalmerend bij verhoogde Pitta en Kapha, verhogend op Vata)
Werking: verkoelend
Je haalt het uit: rabarber, meloen, spinazie, snijbiet.
Wat het voor je doet: Dit is een van de meest helende smaken voor allerlei disbalans in je lichaam. Bitter voedsel en kruiden drogen en koelen en creëren een gevoel van lichtheid. Ze zijn bovendien antibacterieel en ontgiftend. Het helpt bij irritatie en allerlei branderige gevoelens.
Teveel bitter kan zorgen voor: uitdroging en ruwe huid, gewichtsverlies en duizeligheid.

6. Astringent (of samentrekkend) (werkt kalmerend bij verhoogde Pitta en Kapha, en verhogend bij Vata)
Werking: verkoelend.
Je haalt het uit: onrijpe bananen, cranberry’s, granaatappels, mirre, bonen, saffraan, basilicum, kurkuma, prei.
Wat het voor je doet: samentrekkend voedsel helpt om vocht te verliezen. Het werkt uitdrogend en verstevigend, stopt diarree, en helpt tegen excessief zweten en helpt bloedingen te verminderen of stoppen. Het werkt ontstekingsremmend en helend.
Teveel astringent kan zorgen voor: veroudering, verstopping en gasvorming en het geeft een droge mond.

Waarom fastfood zo slecht is…

Tot slot nog even dit, voor mensen die toch nog graag naar de McDonalds gaan. En er zelfs hun kinderen mee naartoe nemen… Dr. James Brooks, een van de schrijvers van ‘Ayurvedic Secrets to Longevity and Total Health’ analyseert waarom fastfood zo slecht is: “In een gemiddelde fastfoodmaaltijd bestaande uit patat, hamburger en cola, zitten slechts drie smaken: zoet, zout en zuur. Ze verhogen alle drie de Vata-energie wat  emotionele problemen zoals onzekerheid, een gevoel van leegheid en onrust veroorzaakt. Veel voorkomende gevoelens in de Westerse maatschappij. Het fastfood versterkt deze emoties alleen maar. Daarnaast brengt fastfood de Kapha energie uit balans waardoor je je lui, dik, depressief en suf gaat voelen. Het werkt verslavingen (seks, opwinding, drugs, winkelen) in de hand en je hebt aldoor het gevoel dat je iets mist.” Het antwoord zit ‘m in uitgebalanceerde voeding waarin ook de smaken astringent, bitter en scherp voorkomen.