Hier weer een mooi artikel van Soulwoman gastschrijfster Lisette Thooft. Het verscheen eerder in Libelle.

“Laat het toch los” – het klinkt zo makkelijk, maar doe het maar eens! Loslaten is net zoiets als vergeven; vóórdat je het kunt, moet je nogal wat emotioneel werk verzetten. Anders gezegd: je kunt pas iets loslaten als je het eerst stevig hebt vastgepakt. Dat kan heel pijnlijk zijn. Maar de winst van loslaten is uiteindelijk dat je je op een dieper niveau verbonden kunt voelen.

Op een mooie namiddag, een paar jaar geleden, kwam ik terug uit mijn werk. Mijn geliefde en ik dronken samen gezellig een glaasje bier op het balkon. Daarna ging ik koken; onderwijl nam ik alvast een glaasje wijn.

Onder het eten, op hetzelfde balkon in de avondzon, gingen er nog twee glazen doorheen. Die avond zat ik vredig nog een beetje voor me uit te soezen, in die lichte roes die de drank had bewerkstelligd. En plotseling kwam de gedachte in me op: ik ben eigenlijk verslaafd aan alcohol. Op de keper beschouwd ben ik een alcoholicus. Niet zo een die ’s ochtends zijn tanden poetst met een glas whisky ernaast; niemand heeft last van mij, ik word niet dronken, ik lal niet, maar toch… Ik ben een sociaal geaccepteerde alcoholverslaafde. Ik kan me namelijk niet voorstellen dat ik zo’n avond als deze zou doorkomen zonder die gezellige glaasjes. Ik ben dus totaal gehecht aan deze gewoonte, ik zit er met handen en voeten aan vast. En dat zal dan ook wel mijn hele leven zo blijven. Ik vond de gedachte tamelijk schokkend. Zou ik toch precies zo eindigen als mijn moeder en mijn grootvader, die bij wijze van spreken stierven met een glas in de hand? Ik had me altijd voorgenomen om dat niet te doen. Maar ik voelde dat dit de realiteit van mijn leven was – ik bevond me op dezelfde weg als zij – en die realiteit kon ik alleen maar in stilte accepteren. Erover praten deed ik niet.

De volgende dag gaf mijn geliefde mij (toevallig?) een tijdschrift met een artikel over verslaving. Elke verslaving verloopt in zeven stappen, schreef de auteur, of het nou gaat om gokken, heroïne, porno, shoppen of alcohol. Het begint met af en toe gebruiken voor het plezier, dat is het eerste stadium. En het eindigt met zeer ernstige verslaving waar je niet meer zonder hulp vanaf komt, het zevende stadium. Het middelste stadium is dat waarin de verslaafde nog zelf, zonder hulp, terug kan keren op zijn schreden en de verslaving loslaten. Hoe kun je deze cruciale fase herkennen? Vraag hem zich voor te stellen dat hij zou moeten stoppen met zijn gewoonte; dat hij de rest van zijn leven nooit meer zou kunnen gokken, roken, winkelen of wat het dan ook is waaraan hij verslaafd is. Weigert hij zich zo’n leven voor te stellen, wordt hij boos, geërgerd, opstandig, of probeert hij er met cynisme of met bluf overheen te schreeuwen, dan is hij emotioneel gehecht aan het genotmiddel en zit hij in die middelste fase.
Daar zit ik in, besefte ik. Ik ben emotioneel gehecht aan alcohol, want een leven zonder wil ik me niet voorstellen. En terwijl ik het tijdschrift teruggaf aan mijn partner, hoorde ik mezelf zeggen: “Nou, dat artikel beneemt je ook alle lust in een glaasje wijn, zeg.” Het was zo. Tot mijn eigen verbazing had ik totaal geen zin in bier of wijn. De volgende dag ook niet. Op de derde dag na het lezen van het artikel kregen we een gast te eten en gewoontegetrouw maakten we een fles wijn open. Ik dronk drie glazen. Toen de gast weg was, werd ik overvallen door een gevoel van spijt. Wat jammer nou dat ik toch weer wijn had gedronken! Op dat moment besefte ik dat ik de gehechtheid aan alcohol aan het loslaten was. Juist nu ik had geaccepteerd dat ik vast zat, was ik in werkelijkheid vrij om te kiezen: doorgaan, of stoppen. We hadden elkaar in de greep gehad, de alcohol en ik, maar die greep kon ik nu loslaten. Het was wel even wennen aan de gedachte om te stoppen – nooit meer die gezelligheid van wijntjes en biertjes, likeurtjes en borreltjes – maar het vooruitzicht om de rest van mijn leven vast te zitten en misschien steeds erger verslaafd te raken, was nog minder aantrekkelijk. Sinds die bewuste datum heb ik nooit meer alcohol gedronken. Heerlijk vind ik het, leven zonder die energieverslindende dagelijkse bedwelming.

Deze persoonlijke ervaring heeft mij geleerd dat iets loslaten pas mogelijk is als je het hebt geaccepteerd. Als je het eerst volledig hebt vastgepakt, bij wijze van spreken. Loslaten is onmogelijk zolang je die hoogstnoodzakelijke stap nog niet gezet hebt, zolang je jezelf nog wijs maakt dat je niet vast zit, dat je vrij bent. Zolang ik nog mezelf voor de gek hield en geloofde dat ik een gezelligheidsdrinker was die best zonder die paar dagelijkse glaasjes zou kunnen (alleen kwam het er toevallig nooit van) zat ik als het ware onbewust vastgespijkerd in de gewoonte. Zodra ik me totaal bewust werd van mijn gehechtheid aan alcohol, met alle consequenties ervan, kon ik die loslaten.
Het geldt voor alle vormen van loslaten, van klein tot groot. Pas als je iets bewust hebt vastgepakt, kun je het ook loslaten. Neem bijvoorbeeld een piekergedachte die je niet kunt loslaten. Als je die gedachte tot op de bodem hebt doorgedacht en alle onaangename consequenties ervan hebt aanvaard, kun je hem loslaten. Stel je voor dat het morgen regent en onze picknick gaat niet door… Zolang die gedachte rondjes draait in je geest, raak je hem niet kwijt. Dat kan pas als je er voor gaat zitten en hem helemaal uitdenkt tot zijn uiterste consequentie: oké, stel dat mijn plannetje in het water valt, dan gaan we naar het museum. Of wat dan ook. Maar het werkt ook in het groot, zoals bij een geliefde die je noodgedwongen moet loslaten. Pas als je die geliefde werkelijk lief hebt, tot op de bodem van je ziel en door de bodem heen, bij wijze van spreken, kun je accepteren dat hij verder leeft en ook gelukkig kan zijn zonder jou. En dat jij dus ook verder kunt leven en gelukkig zijn zonder hem.

Liefhebben is loslaten, zei mijn spirituele leraar Barry Long: to love is to let go.
Hoe langer ik daarover nadenk, hoe meer ik besef dat het waar is. Gehecht zijn is niet hetzelfde als liefhebben. Alle liefde begint met hechting, dat kan niet anders, maar uiteindelijk betekent echte liefde juist dat je je hechting opgeeft en de geliefde loslaat om te zijn wie hij is. Aan de omgang met kinderen kun je dat duidelijk zien. Ben je alleen maar gehecht aan je kinderen, met een soort apenliefde, dan wil je ze altijd dicht bij je houden en dan wil je dat ze worden zoals jij ze graag ziet. Dan verdraag je het niet dat ze te ver of te lang van je weg gaan, of dat ze anders worden dan jij je had voorgesteld. Als je echt van je kinderen houdt, gun je ze dat ze zichzelf worden, hun eigen leven leiden, hun eigen weg gaan en zich van jou losmaken.
Ook het gebod van Jezus dat je je vijanden moet liefhebben, interpreteerde Barry Long zo: je moet je vijanden loslaten. Je moet ze bevrijden uit de gevangenis van je wrok, je slachtofferschap of je woede.

Loslaten lijkt dan ook veel op vergeven. En van vergeven is tegenwoordig bekend dat het niet zo maar gaat, dat je heel wat emotioneel werk te verzetten hebt, wil het lukken om iemand echt te vergeven. De Amerikaanse psycholoog Robert Enright formuleerde een stappenplan in vier fasen die je daarbij moet doorlopen [zie onder]. De psychologe Marjan Waltman is ‘vergevingsdeskundige’ – ze promoveerde in Amerika bij Enright op de effecten van vergeving op hartklachten. Uit haar onderzoek bleek dat hartpatiënten die zich op vergeving richten, daar lichamelijk baat bij hebben: hun hart functioneert beter dan de mensen die niet kunnen vergeven. Wrok koesteren levert namelijk veel stress op en stress is slecht voor het hart.
Waltman is het er mee eens dat loslaten en vergeven veel met elkaar te maken hebben. Loslaten is een onderdeel van elk vergevingsproces. Maar, zegt ze: “Loslaten vind ik een moeilijk woord. Het klinkt zo makkelijk, maar je doet veel méér dan alleen loslaten. Je moet heel veel voelen en denken en verwerken voordat je een emotie kunt loslaten; het loslaten is een eindpunt.”

Een van de moeilijkste dingen om los te laten is een wereldbeeld, een vaste overtuiging dat het leven zou moeten zijn zoals jij denkt dat het hoort te zijn. Waltman: “Stel dat je gelooft dat de wereld rechtvaardig is, of dat mensen eerlijk zijn. Als iemand jou dan onrechtvaardig behandelt of bedriegt, valt dat in duigen. Dan wankelt er iets en moet je je wereldbeeld loslaten. Dat moet niet per se veranderen in een pessimistisch wereldbeeld, maar het moet wel bijgeschaafd worden. Je moet ruimte maken voor het besef: er is nou eenmaal ook onrecht in de wereld en je kunt er slachtoffer van worden. Dat is een meer realistisch beeld. Vaak is het loslaten van zo’n overtuiging heel pijnlijk. Als mensen daarna toch weer een overwegend positief wereldbeeld kunnen opbouwen, waarin ook onrecht en bedrog een plaats kunnen vinden, wijst dat op grote kracht.”

Wat laat je precies los als je iemand vergeeft die jou iets heeft aangedaan? Waltman: “Je laat onder andere de gedachte los dat die ander verantwoordelijk is voor jouw leven, dat die ander bepaalt hoe jouw leven verder gaat. Hij is wel verantwoordelijk voor zijn eigen daden, maar niet voor hoe het met jou gaat. Dat is een heel moeilijke. Want je bent natuurlijk wel aangedaan door wat er gebeurd is en hoe je leven verder gaat, heeft daar ook mee te maken. Maar zolang je het blijft koppelen aan de dader kom je niet los van die dader en kun je hem ook niet positief bekijken. En je laat ook het idee los dat je zelf perfect bent. Het is makkelijker te vergeven als je weet dat je zelf ook dingen hebt gedaan waarvoor vergeving nodig zou zijn. Dat leidt tot een soort nederigheid, waardoor je toch weer op gelijk niveau kunt komen met de ander. Vanuit die nederigheid kun je verbondenheid voelen, zelfs met mensen die jou iets hebben aangedaan – verbondenheid in het mens-zijn.”

En zo leidt loslaten juist tot verbinding: op een dieper niveau. Zo paradoxaal als het klinkt, is het niet. Zonder alcohol elke dag voel ik me op een dieper niveau verbonden met het leven dan toen ik nog een lichte roes nodig had om mijn avonden aan te kunnen. Het leven zelf is immers een voortdurende stroom waarin alles telkens verandert en loslaat. Hoe meer wij de realiteit daarvan onder ogen kunnen zien, hoe meer we met het echte leven in verbinding komen te staan.

Loslaten in vier fasen

Het vier-fasenplan van de Amerikaanse psycholoog Robert D. Enright om tot vergeving te komen, kun je ook toepassen op loslaten. Dan zou je de fasen als volgt kunnen omschrijven:

1. De ontdekkingsfase.
Je wordt je bewust van wat het is dat je zo graag zou willen of noodgedwongen moet loslaten: een gewoonte, een relatie, oude pijn, een gehechtheid, piekergedachten, enzovoort. Je beseft hoezeer je eraan gehecht bent, hoezeer het een deel van je leven is geworden en wat dat inhoudt. Je gaat ook de confrontatie aan met de onaangename kanten, de schaduwzijde die je tot nog toe verdrong of weigerde onder ogen te zien: de nare bijverschijnselen zoals eindeloze ruzies, de manier waarop je jezelf beschadigt, je schaamte of schuldgevoelens, je bezitsdrang, je koppigheid, je wrok, en je beseft hoe die je leven sturen. En dat accepteer je volledig. Op dit moment is het gewoon de realiteit, of je dat nou fijn vindt of niet.

2. De besluitfase
Je beseft dat loslaten tot het rijk der mogelijkheden behoort: een leven zonder die gewoonte, die gedachte of die geliefde is óók mogelijk. Wat ga je missen als dit element in je leven wegvalt? Waar valt een leegte en hoe ziet die leegte er precies uit? In deze fase besef je de omvang van het verlies van het loslaten.

3. De werkfase
In deze fase vindt het eigenlijke loslaten plaats, dat dus pas kan gebeuren als je de vorige twee fasen hebt doorlopen. Je beseft dat jij de sleutel in handen hebt, en je gebruikt die. Je accepteert de pijn van het afscheid, je aanvaardt de leegte, je gaat met open ogen een leven tegemoet zonder de oude overtuiging of de oude gewoonte. Het is jouw leven, en alleen jij bent er verantwoordelijk voor.

4. De uitkomstfase
In deze fase richt je je op de toekomst. Wat heb je ervan geleerd, hoe ben je erdoor veranderd, in welk opzicht heb je je ontwikkeld tot wijzer, ruimer, liefdevoller mens? In deze fase ervaar je de winst van het loslaten. Negatieve emoties tegenover mensen die je hebt moeten loslaten kunnen veranderen in positieve. Je kunt bewust gaan genieten van de nieuwe vrijheid.